افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی (SAD) نوعی افسردگی است که به تغییرات فصلی سال وابسته است و بیشتر در پاییز و زمستان بروز می‌کند. افراد مبتلا به این نوع افسردگی اغلب در ماه‌های سرد و با کاهش نور طبیعی دچار علائمی می‌شوند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- کاهش انرژی و احساس خستگی مفرط
- کاهش علاقه به فعالیت‌های روزمره
- تغییرات در خواب، از جمله نیاز به خواب بیشتر
- افزایش اشتها، به خصوص میل به غذاهای شیرین و نشاسته‌ای
- افزایش وزن
- کاهش تمرکز و احساس بی‌حوصلگی
علت‌ها
افسردگی فصلی احتمالاً به عوامل مختلفی مرتبط است، از جمله:
- کاهش نور خورشید که می‌تواند بر سطح سروتونین و ملاتونین (دو هورمون مرتبط با خلق و خو و خواب) تأثیر بگذارد.
- تغییرات در ریتم شبانه‌روزی بدن که به نور طبیعی وابسته است و با کاهش نور در زمستان ممکن است دچار اختلال شود.
درمان‌ها
روش‌های درمانی رایج برای افسردگی فصلی عبارتند از:
- نوردرمانی: قرار گرفتن در معرض نور مصنوعی که شبیه نور طبیعی روز است.
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): این روش به افراد کمک می‌کند با تغییرات فکری و رفتاری به بهبود خلق و خوی خود بپردازند.
- داروهای ضدافسردگی: برخی از داروها، مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs)، می‌توانند به بهبود علائم کمک کنند.
- تحریک مغناطیسی مغز (TMS): روش درمانی rTMS بهترین روش غیر دارویی درمان افسردگی مقاوم به دارو است.
افسردگی فصلی معمولاً با تغییرات در سبک زندگی، مانند انجام فعالیت‌های بیرون از منزل در روزهای آفتابی و ورزش منظم، نیز می‌تواند مدیریت شود.
تحریک مغناطیسی مغز (TMS) چیست؟
تحریک مغناطیسی مغز یا TMS (Transcranial Magnetic Stimulation) یک روش درمانی غیرتهاجمی است که از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک نواحی خاصی از مغز استفاده می‌کند. نوع خاصی از این روش به نام تحریک مغناطیسی مکرر مغز (rTMS) در درمان افسردگی مقاوم به دارو مورد استفاده قرار می‌گیرد و به‌عنوان یکی از بهترین روش‌های غیر دارویی درمان این نوع افسردگی شناخته می‌شود.
rTMS و درمان افسردگی مقاوم به دارو
افسردگی مقاوم به دارو (TRD) حالتی از افسردگی است که به درمان‌های دارویی معمول پاسخ نمی‌دهد. این چالش، متخصصین را به سمت روش‌های نوین غیر دارویی مانند rTMS سوق داده است.
در روش rTMS، پالس‌های مغناطیسی با شدت مناسب به ناحیه‌ای از مغز که مسئول تنظیم خلق و خو است (اغلب قشر جلوی پیشانی یا dorsolateral prefrontal cortex) ارسال می‌شود. این پالس‌ها می‌توانند فعالیت نورون‌ها را افزایش دهند و به تعدیل اختلالات عصبی کمک کنند. این تحریک باعث تغییرات در فعالیت‌های سیناپسی مغز می‌شود و در نتیجه می‌تواند به بهبود علائم افسردگی کمک کند.
مکانیسم عمل rTMS
پالس‌های مغناطیسی مورد استفاده در rTMS می‌توانند به شکل مداوم یا منقطع اعمال شوند و بسته به شدت، فرکانس، و ناحیه هدف، اثرات متفاوتی داشته باشند. به طور کلی، rTMS می‌تواند باعث افزایش یا کاهش فعالیت عصبی در نواحی مشخصی از مغز شود. این روش باعث تغییرات پایدار در عملکرد سیناپسی می‌شود که ممکن است اثرات مثبت طولانی‌مدتی روی خلق و خو و علائم افسردگی داشته باشد.
مزایای rTMS در درمان افسردگی
- غیر تهاجمی و بدون نیاز به جراحی: برخلاف روش‌هایی مانند تحریک عمقی مغز (DBS)، روش rTMS نیازی به کاشت الکترود ندارد.
درمان TMS غیر تهاجمی - بدون نیاز به بیهوشی و حداقل عوارض جانبی: rTMS نیاز به بیهوشی ندارد و عوارض جانبی آن، مانند سردرد یا تحریک پوست سر، معمولاً خفیف و گذرا هستند.
- عدم وابستگی به دارو: بسیاری از بیماران، به ویژه افرادی که نسبت به داروهای ضدافسردگی مقاوم هستند، rTMS را ترجیح می‌دهند.
- افزایش پاسخ و بهبود قابل توجه در بیماران مقاوم به دارو: مطالعات نشان داده‌اند که بسیاری از بیماران مبتلا به افسردگی مقاوم به دارو به این روش درمانی پاسخ مثبت می‌دهند و علائم افسردگی آن‌ها بهبود می‌یابد.
پروتکل درمانی
درمان با rTMS معمولاً چند هفته طول می‌کشد و بیمار به‌صورت روزانه برای جلسات کوتاه (حدود 20 تا 40 دقیقه) به مرکز درمانی مراجعه می‌کند. تعداد جلسات و شدت تحریک‌ها بر اساس شرایط هر بیمار تنظیم می‌شود و می‌تواند به صورت اختصاصی برای هر فرد طراحی شود.
نتایج و اثربخشی
تحقیقات نشان داده‌اند که rTMS می‌تواند در بسیاری از بیماران علائم افسردگی را کاهش دهد و کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود بخشد. مطالعات بالینی گسترده و شواهد علمی پشتیبانی می‌کنند که rTMS یکی از بهترین روش‌های غیر دارویی برای درمان افسردگی مقاوم به دارو است و در صورتی که تحت نظارت پزشک متخصص انجام شود، می‌تواند تأثیرات ماندگاری در کاهش افسردگی و بهبود وضعیت روانی بیماران داشته باشد.
